Po 80 latach od tragicznych wydarzeń, które w lutym 1945 roku zakończyły istnienie polskiej wsi Puźniki w obwodzie tarnopolskim, rozpoczął się długo wyczekiwany proces ekshumacji ofiar zbrodni dokonanej przez oddział UPA kierowany przez Petro Chamczuka ps. „Bystry” w nocy z 13 na 14 lutego 1945 roku. Okrutna śmierć bezbronnych mieszkańców przez dekady pozostawała tematem tabu, często wypieranym z oficjalnej pamięci historycznej. Krewni ofiar oraz potomkowie wszystkich mieszkańców Puźnik przez dziesięciolecia czekali na tą chwile. W zbiorowej mogile mogą znajdować się szczątki ok. 90 osób.
Ekshumacje, prowadzone na mocy polsko-ukraińskich uzgodnień, są nie tylko formą przywracania godności ofiarom, ale również symbolicznym krokiem w stronę prawdy i pojednania. Działania te rozpoczęły się już w 2022 dzięki Fundacji Wolność i Demokracja, której razem z ekspertami PBGOT z Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego oraz ukraińskiej fundacji Wołyńskie Starożytności udało się odnaleźć zbiorową mogiłę w sierpniu 2023. Obecne prace ekshumacyjne są dokończeniem tych działań, które powinny zakończyć się wydobyciem szczątków wszystkich ofiar ze zbiorowej mogiły a następnie ich pełną identyfikacją w oparciu o pozyskany materiał DNA krewnych ofiar.
W obecne prace zaangażowani są również eksperci z Instytutu Pamięci Narodowej oraz przedstawiciele Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jako społeczność Puźniczan bardzo jesteśmy wdzięczni również harcerzom z Chorągwi Łódzkiej ZHP, która zrekonstruowała teren puźnickiego cmentarza i pomaga w pracach terenowych, a także wspierających ich w tym Ukraińcom z pobliskiej wsi Sadowe (Nowosiółka Koropiecka).
Na tej podstronie publikowane będą na bieżąco komunikaty oraz relacje dotyczące przebiegu prac ekshumacyjnych w Puźnikach. Będzie to również miejsce na dokumentowanie bieżących refleksji oraz na odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące prowadzonych prac i masakry w Puźnikach.
Bądź na bieżąco – zapraszamy na nasz profil na Facebooku, gdzie również będziemy regularnie publikować informacje o ekshumacji. To także przestrzeń do dzielenia się pamięcią, wspomnieniami i refleksją.
2025-04-24
Rozpoczęcie prac
Ruszyły prace ekshumacyjne w Puźnikach. Teren prac został ogrodzony i odpowiednio zabezpieczony. Władze lokalne wyznaczyły służby porządkowe, które mają dozorować teren również w nocy.
2025-04-26
Od wczoraj trwają intensywne prace ziemne. Udało się wyciąć drzewa oraz wyrwać znaczną ilość mocno wrośniętych w ziemię korzeni. Na miejscu obecne były polskie służby dyplomatyczne z Łucka i Kijowa. Współpraca z lokalnymi władzami układa się bardzo dobrze.
Kształt mogiły
Udało się prawdopodobnie rozpoznać obrys mogiły, co pokrywa się z zeznaniami naocznych świadków tamtych wydarzeń.
Według Zbigniewa Szczupaczyńskiego, w miejscu tym znajdowały się dwa duże doły leżące obok siebie, o długości około 3–4 metrów i głębokości około 2 metrów. Pan Zbigniew miał wówczas 14 lat, a atak UPA zaskoczył go w Klukowie, będącym przysiółkiem Puźnik. On i jego rodzina przeżyli. Jako harcerz czuł się w obowiązku pomóc – sam wziął łopatę i zabrał się za powiększanie dołów, do których za chwilę składano ciała zamordowanych mieszkańców. Oba doły zostały wypełnione w całości, a część ciał nawet wystawała, dlatego obficie zasypano je ziemią, co utworzyło dwa leżące obok siebie kopce. Tak to zapamiętał Zbigniew Szczupaczyński, który obecnie ma 94 lata.
Według wspomnień innych polskich świadków, którzy przebywali w okolicznych wsiach jeszcze przez pewien czas w 1945 roku, po kilku miesiącach – po roztopach – część ciał została odkryta i musiano je ponownie zakopać obok głównej mogiły. Zobaczymy, w jakim stopniu te relacje zostaną potwierdzone przez trwające prace wykopaliskowe.
2025-04-28
Dementujemy: W przestrzeni publicznej pojawiła się informacja, jakoby strona ukraińska nie chciała zaliczać dzieci i niemowląt do listy ofiar. Nie jest to prawdą. Wszystkie działania są nadzorowane przez Fundację WiD, która pozostaje również w stałym kontakcie z rodzinami ofiar.
Prace przebiegają sprawnie, a wszystkie odnalezione szczątki zostaną przebadane bez wyjątku. Być może źródłem tego nieporozumienia było błędne przekonanie, że szczątki małych dzieci ulegają szybszej degradacji po 80 latach, co miałoby uniemożliwiać identyfikację. Tymczasem współczesne techniki analizy DNA pozwalają na odzyskanie materiału genetycznego nawet z bardzo zniszczonych szczątków, w tym także niemowląt, choć proces ten jest bardziej wymagający. Specjalistom z PBGOT, którzy przebywają obecnie w Puźnikach, nie powinno to jednak sprawić większych trudności.
2025-04-29
Dziś udało się odsłonić warstwę ziemi nad zbiorową mogiłą, co uwidoczniło całą górną warstwę szkieletów, ułożonych w kształcie prostokąta. Może to świadczyć o tym, że mamy do czynienia z jednym z dwóch opisanych wcześniej dołów, ale możliwe jest także, że dwa głębokie doły połączyły się ze sobą, przynajmniej w górnej warstwie. Kwestia ta będzie weryfikowana w toku dalszych prac. Kolejnym etapem będzie wydobywanie poszczególnych szkieletów.
Współpraca wszystkich instytucji uczestniczących w pracach ekshumacyjnych przebiega bez zakłóceń. Sprzyja również piękna, słoneczna pogoda.
Dostęp do ścisłego terenu prac ekshumacyjnych pozostaje zamknięty i jest odpowiednio chroniony.
2025-04-30
Rozpoczęto wydobywanie szczątków z odsłoniętej zbiorowej mogiły
Wszystkie szczątki, bez wyjątku, zostaną poddane szczegółowej identyfikacji – zarówno poprzez badania antropologiczne, jak i zaawansowaną analizę DNA.
W pracach, koordynowanych przez Fundację Wolność i Demokracja, biorą udział najwyższej klasy specjaliści: eksperci z Polskiej Bazy Genetycznej Ofiar Totalitaryzmów (PBGOT) Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego, przedstawiciele Instytutu Pamięci Narodowej oraz ukraińska firma archeologiczna „Wołyńskie starożytności”.
Dobór tak doświadczonych i uznanych zespołów badawczych ma ogromne znaczenie, szczególnie dla potomków Puźniczan – w tym krewnych ofiar – którzy po latach mogą z nadzieją oczekiwać na godne upamiętnienie i identyfikację swoich bliskich.
Całość prac finansowana jest ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
2025-05-05
Zakończenie kluczowego etapu prac ekshumacyjnych
Wydobyto wszystkie szczątki, których liczba przekracza 42. Obecnie trwa jeszcze proces antropologicznego kompletowania części szczątków, co pozwoli na ostateczne określenie dokładnej liczby ofiar pochowanych w zbiorowej mogile.
Już teraz wiadomo, że mogiła nie zawiera wszystkich osób zamordowanych podczas masakry w Puźnikach. Część ofiar została pochowana indywidualnie przez rodziny, a według relacji świadków istnieje również mniejsza mogiła, w której złożono ciała odnalezione po pogromie, już po opuszczeniu wsi przez ocalałych mieszkańców. Struktura wiekowa oraz płeć odnalezionych szczątków potwierdza dotychczasowe relacje rodzin ofiar.
W trakcie prac odnaleziono wiele osobistych przedmiotów należących do ofiar. Poniżej publikujemy zdjęcie fragmentu różańca oraz medalika z wizerunkiem Chrystusa i Matki Boskiej Saletyńskiej.
2025-05-08
Koniec prac ekshumacyjnych
W odnalezionej w 2023 roku zbiorowej mogile ekshumowano łącznie 42 ofiary masakry w Puźnikach. Odnaleziono również pojedyncze fragmentaryczne szczątki, jednak ustalenie, czy należą one do kolejnych ofiar, wymaga jeszcze szczegółowych badań laboratoryjnych. Wszystkie szczątki zostały starannie zabezpieczone i przewiezione do miejsca, w którym będą godnie przechowywane do czasu pochówku. Z ramienia rodzin puźnickich na miejscu obecni byli Maciej Dancewicz oraz Adam Baraniecki.
Oficjalne zakończenie ekshumacji wraz z ogłoszeniem najważniejszych ustaleń nastąpi w ciągu kilku dni.
Kolejnym etapem będą badania genetyczne, które mają na celu ustalenie tożsamości ofiar. Proces zbierania materiału DNA od krewnych wciąż trwa, by maksymalnie zwiększyć szansę na rozpoznanie jak największej liczby osób.
Niestety, nadal brak informacji o dokładnym miejscu pochówku pozostałych zamordowanych mieszkańców. Będzie to przedmiotem kolejnych badań i analiz.
2025-05-10
Apel do rodzin puźnickich
Zwracamy się z serdeczną prośbą do wszystkich rodzin pochodzących z Puźnik lub okolic o pomoc w ustaleniu dokładnych informacji dotyczących wydarzeń – od momentu napadu UPA, aż po ostatni dzień opuszczenia wsi przez mieszkańców. W szczególności poszukujemy odpowiedzi na następujące pytania:
-
W jakiej odległości od siebie znajdowały się dwa doły wykopane w 1944 roku? Jakie miały rozmiary i kształt?
(Najbardziej szczegółowe informacje w tej sprawie posiadamy od Pani Klementyny Szewczyk z d. Biernacka oraz Pana Zbigniewa Szczupaczyńskiego, który opuścił Puźniki dzień po ataku, kiedy ciała zostały już złożone w podwójnej mogile). -
Czy mogła zostać wykopana kolejna mogiła jeszcze przed ostatecznym opuszczeniem wsi przez mieszkańców?
-
Czy mogła powstać jeszcze jedna zbiorowa mogiła kilka miesięcy po ewakuacji Puźniczan?
(Z różnych relacji wynika, że przez pewien czas na cmentarzu znajdowały się niepogrzebane ciała. Gdzie mogły zostać później pochowane?) -
Jak wiele osób zostało pochowanych indywidualnie przez rodziny – w grobach rodzinnych lub w pobliżu domów?
(Wiemy, że takie pochówki również miały miejsce).
Bardzo prosimy o kontakt z osobami, które mogą jeszcze pamiętać cokolwiek z tamtych dni. Może w rodzinnych archiwach zachowały się spisane wspomnienia lub inne informacje, które dotąd nie zostały nam przekazane.
Każda wskazówka ma ogromne znaczenie. Może pomóc nie tylko w ustaleniu faktów historycznych, ale także w przywróceniu pamięci i godności ofiarom tragedii w Puźnikach.
